Matimu ya hina, ndhavuko ni swa tolo, swi kombisa leswaku vakokwa wa hina a va ri ni ntwisiso lowu dzikeke wa mbango wa vona naswona a va hanyisana kahle ni swimila swa ntumbuluko. Swiendlo swa hina swa ndhavuko swa vurimi a swi nga ri na khombo naswona swi tirhisiwe madzana ya malembe ku fambisana kahle ni ndhawu ya kona. Kambe kuteloko tiko ri tekiwa hi valungu, sweswo hinkwaswo swi xungutiwile hikuva vona a va tirhisa marimele lawa hakanyingi a ma onha mbango ni ku cinca swinene xiyimo xa ndhawu. Swiendlo swa kona swo tala swi tlhele swi herisa swiharhi swo hambana hambana.
Nxaviselano wa matiko hinkwawo wu kurise bindzu ni vumaki eka ta vurimi. Namuntlha, swakudya swo tala eswitolo swi pfumala swiaki swa miri, swakudya swo tala a swi na rihanyo naswona swi nga ha tshuka swi va ni tikhemikhali leti nga vaka ni khombo erihanyweni ra hina ni vutomi.

Ku sukela loko yi simekiwile hi 2017, Mopani Farmers Association yi angule eka xiphiqo lexi hi ku hlohlotela ntirhiso wa agroecology exikarhi ka varimitsongo ni vafuwi va swifuwo. Agroecology i ndlela yo rima handle ko chela tikhemikhali emisaveni kumbe eka swibyariwa. Ku na vantswa va kwalomu ka 100 lava leteriwaka exivandleni xa agroecology xa Mopani Farmers Association emutini wa ka Dzumeri. Vuleteri bya kona byi fambisiwa hi agroecologist loyi a swi thwaseleke, ku nga Xitshembiso Mabunda. Eka vuleteri bya vona byo kongoma, lava hoxaka xandla va kumeka eka swiyenge swa ntirhisano swo ringana 13 naswona va rhangeriwa hi murimikulu eka swiyenge swo hambana-hambana swa vurimi ku katsa ku lulamisa misava, ku valanga, ku endla manyoro, ku tshovela, ku paka ni ku hlayisa tirhekhodo.

“A ndzi nga swi koti ku vona loko nyala yi vupfile kumbe yi nga vupfanga. Nkarhi hinkwawo a swi ndzi tikela ku xiya loko ntshovelo wa mina se wu lunghekile kumbe wu nga si lungheka,” ku vula Nyiko Nkuna ku nga un’wana wa lava hoxaka xandla eka Mayepho Primary Agricultural Cooperative yo ringana tihekitara ta nhungu. Swiyenge swin’wana swa ntirhisano swo tanihi Dr Shongi Marekome Agroecology Centre, SEDA na Mvuleni Tinungu naswona swi pfula ndlela leswaku lava hoxaka xandla va titoloveta leswi va swi dyondzeke eka xiphemu xa misava. Sweswi, tinyala, ntsumbula, swikwembana ni xipinichi swi tshoveriwe kahle.
Hi ku tirhisa agroecology vanhu va nga tirimela swakudya swo tiwundla vona, mindyangu ya vona ni miganga ya ka vona. Ntshovelo lowu engetelekeke wu nga xavisiwa eswitolo ku kuma mali. Tindlela leti tirhaka sweswi ta vurimi bya ntshovelo lowukulu a ti tirhi kahle naswona ti onha misava swin’we ni mbango. Agroecology yona yi tirha kahle nkarhi hinkwawo, naswona yi tlhela yi humesa swakudya leswi nga ni rihanyo swinene.